Motocykle i skutery różnią się konstrukcją, sposobem działania i przeznaczeniem, co wpływa na rodzaj układu napędowego, w tym skrzyni biegów. Chociaż w motocyklach spotyka się automatyczne skrzynie biegów, a w skuterach zdarzały się modele wyposażone w skrzynie manualne, to w większości skuterów nawet trudno sobie wyobrazić, gdzie miałaby być zamontowana dźwignia do manualnej zmiany biegów. Dlaczego więc przyjęło się, że motocykle mają skrzynie biegów sterowane przez kierowcę, podczas gdy skutery zazwyczaj ich automatyczne sterowanie przełożeniem, co laicy mogą zinterpretować, jak brak skrzyni biegów?

Skrzynie biegów w motocyklach

Motocykle są tworzone z myślą o tym, by zapewniać jak najlepsze osiągi i kontrolę w różnych warunkach jazdy. Skrzynia biegów pozwala kierowcy na dostosowanie mocy i momentu obrotowego do różnych prędkości i warunków, co jest kluczowe podczas jazdy po drogach szybkiego ruchu, krętych trasach czy podczas sportowej jazdy. Pojazdy historycznie były wyposażane w skrzynie biegów, by kierowca mógł maksymalnie wykorzystać możliwości silnika. Kupując motocykl chcemy jak największego przyspieszenia, jak najwyższej prędkości maksymalnej, płynnego przyspieszenia już od najniższych obrotów. Daje to nam skrzynia biegów z przełożeniami, wybieranymi przez kierowcę. Dlatego motocykle z automatycznymi skrzyniami zawsze cieszyły się wśród motocyklistów małym zainteresowaniem i to z czasem doprowadziło do wyrobienia wśród motocyklistów przyzwyczajenia, że to oni muszą mieć możliwie największą kontrolę nad motocyklem. Lepsza kontrola nad motocyklem, możliwość optymalizacji zużycia paliwa i większa elastyczność w dostosowywaniu mocy silnika do potrzeb jazdy jest tym, co decyduje o wyborze motocykla.

Motocykle często osiągają wysokie prędkości i wymagają różnych biegów, aby efektywnie wykorzystać moc silnika w całym zakresie prędkości. Automatyczna skrzynia biegów to dodatkowo masa, a dodatkowo mechanizm automatycznego wybierania biegów był przez lata nieco wolniejszy od przełożeń, które wykonywał motocyklista nogą. To dodatkowo przekonało motocyklistów, że motocykl musi mieć tradycyjną skrzynię z biegami zmienianymi stopą.

Honda wymyśliła zmianę biegów bez sprzęgła. Zobacz to połączenie wszystkich zalet skrzyń automatycznych i manualnych »

Skrzynia biegów pozwala na utrzymanie silnika w optymalnym zakresie obrotów, co poprawia osiągi i efektywność. Dlatego samodzielne sterowanie sprzężeniem silnika i napędu daje dodatkową satysfakcję w prowadzeniu motocykla. Chociaż jest to dodatkowa praca dla motocyklisty, to jest ona wykonywana z chęcią, a umiejętne stosowanie przygazówki, by wyrównać prędkości obrotowe kół przed zmianą przełożenia, jest dodatkowym wyznacznikiem motocyklowego kunsztu. Motocyklista jeżdżący automatem jest jak szef kuchni, przyrządzający potrawy z gotowych miśków w saszetkach. Tak się nie godzi!

Dlaczego w skuterach zrezygnowano z klasycznych skrzyń biegów?

O ile motocykl kupujemy, by mieć przyjemność z jazd nim, o tyle skutery to osiłki robocze. Są zaprojektowane z myślą o prostocie i łatwości użytkowania, co sprawia, że są idealne do miejskiej jazdy. Automatyczne przekładnie CVT (Continuously Variable Transmission) eliminują potrzebę ręcznej zmiany biegów, co ułatwia prowadzenie.

Brak konieczności zmiany biegów sprawia, że skuter jest bardziej przyjazny dla początkujących kierowców i idealny do krótkich, miejskich podróży. Chociaż bezstopniowe skrzynie nie pozwalają wykorzystać potencjału silnika, jak tradycyjne przełożenia, to w praktyce nikt się tym nie przejmuje. Nikt nie kupuje skutera z myślą o wyścigach, czy też zdobywaniu bezdroży Kirgistanu. Dlatego nie interesuje nas, ile tracimy przez mechanizm działania skrzyni automatycznej, byleby to wszystko jechało razem do przodu.

Skutery są zazwyczaj mniejsze i bardziej kompaktowe niż motocykle. Automatyczna przekładnia CVT jest prostsza w konstrukcji i zajmuje mniej miejsca niż tradycyjna skrzynia biegów. W praktyce pozwala to upakować silnik wraz z mechanizmem przełożenia napędu z wału na tylne koło w obrębie tylnego koła. Dzięki temu skuter może być mniejszy, co jest cenne w gęstym ruchu miejskim, a w przedniej jego części, gdzie w motocyklach mamy silnik i skrzynię biegów, w skuterze mamy mnóstwo wolnego miejsca na bagaże.

Mniejszy i lżejszy układ napędowy przyczynia się do kompaktowych wymiarów i łatwości manewrowania skuterem w miejskich warunkach. Dodatkowo przekładnia CVT oferuje płynne i stałe przełożenie mocy, co pozwala na bardziej komfortową jazdę przy niskich prędkościach i częstym zatrzymywaniu się, typowym dla ruchu miejskiego. Co ciekawe, płynniejsza jazda to także mniejsze zużycie paliwa w miejskich warunkach, gdzie często trzeba przyspieszać i hamować.

Techniczne różnice skrzyń biegów w motocyklach i w skuterach

Skrzynia biegów w motocyklach pozwala na manualne wybieranie biegów, co daje kierowcy większą kontrolę nad momentem obrotowym i mocą dostarczaną do kół. Przez to przyjemność jazdy motocyklem jest większa oraz mamy do dyspozycji większy potencjał napędu. Motocyklowa skrzynia biegów zwykle składa się z zestawu kół zębatych i synchronizatorów, które zmieniają przełożenie w zależności od wybranego biegu. Jest to najbardziej efektywny sposób przeniesienia sił z wału silnika na napęd tylnego koła. Rozwiązanie proste, minimalizujące straty w przenoszonych na tylne koło siłach.

Z kolei przekładnia CVT w skuterach działa na zasadzie dwóch stożkowych kół połączonych paskiem, które zmieniają swoje średnice w sposób ciągły, zapewniając płynne przejście między różnymi przełożeniami. W tym układzie jest znacznie więcej uślizgu, strat energii, jak również układ ten jest mniej odporny na duże siły. Dlatego skrzynia CVT działa bezpiecznie przy mniejszych pojemnościach silnika i mniejszym momencie obrotowym, generowanym na wale. CVT automatycznie dostosowuje wzajemne ułożenie kół stożkowych, a tym samym przełożenie napędu, zapewniając optymalne wykorzystanie mocy silnika bez potrzeby manualnej zmiany biegów.

Gdzie umieścić dźwignię zmiany biegów w skuterze?

No właśnie, ewolucja przeznaczenia motocykli i skuterów doprowadziła do tego, że oba rodzaje jednośladów przystosowały się pod względem swojej budowy do potrzeb kierowcy. Motocykle zapewniają większą przyjemność z kontrolowania pojazdu, większą przyjemność z jazdy, ale kosztem możliwości ładunkowych. Z kolei skutery oferują bardzo dobrą ochronę przez wiatrem i czynnikami atmosferycznymi, przez możliwości schowania nóg za owiewkami i ustawienia ich blisko siebie w linii skutera, jakbyśmy siedzieli na krześle (lub toalecie, z czego żartują sobie często motocykliści). Stosowanie skrzyń CVT sprawiło, że projektanci skuterów poszli w kierunku maksymalizacji wolnej przestrzeni z przodu. Możemy sobie zawiesić pod kierownicą torbę z zakupami, czasem nawet dwie, a dodatkowo w przedniej karoserii możemy liczyć na praktyczne schowki. Ponieważ nie trzeba zmieniać biegów, to bryła skutera maksymalnie wykorzystuje ten stan rzeczy i w klasycznych skuterach zwyczajnie nie ma miejsca na zamontowanie dźwigni zmiany biegów.

Zdarzały się skutery, wyposażone w manualne przekładnie, jednak nie wyglądały one jak klasyczne skutery, np. jak Vespa, a bardziej jak coś pomiędzy motocyklem i skuterem. Przykłady, to Honda Super Cub, która choć technicznie nie jest skuterem, to ma wiele cech wspólnych ze skuterami, takich jak niski środek ciężkości, prostota obsługi i ekonomiczność. Jest wyposażona w półautomatyczną skrzynię biegów, która umożliwia zmianę biegów przez kierowcę bez konieczności użycia sprzęgła. Drugi przykład, to SYM Symba, współczesny skuter, inspirowany klasycznymi modelami, takimi jak Honda Super Cub. Posiada półautomatyczną 4-biegową skrzynię, która łączy manualną zmianę biegów z wygodą automatycznego sprzęgła. Jest też Kymco K-Pipe 125 będący hybrydą między motocyklem a skuterem. Posiadającą manualną skrzynię biegów o 4 przełożeniach. Na koniec jeszcze wspomnimy o Aprilii RS4 50. Jednak ją musimy już sklasyfikować jako sportowy motocykl o małej pojemności. Aprilia RS4 50 z racji pojemności 50 cm³ była zaliczana do kategorii skuterów (na pojazdy o tej pojemności potocznie mówiło się skutery) i jest ona wyposażona w manualną 6-biegową skrzynię.

Podsumowując, motocykle są wyposażone w manualne skrzynie biegów, aby zapewnić lepszą kontrolę nad potencjałem silnika i lepsze parametry jego pracy, dostarczane na tylne koło. Skutery, z kolei, korzystają z automatycznych przekładni CVT, które są prostsze, bardziej kompaktowe i wygodne do miejskiej jazdy, eliminując potrzebę manualnej zmiany biegów. Te różnice wynikają z różnych zastosowań tych obu typów pojazdów, które ostatecznie doprowadziły do sytuacji, w której motocykliści chętnie korzystają z możliwości samodzielnego wybierania przełożeń w układzie przeniesienia napędu, a jeżdżący na skuterach w ogóle nie chcą sobie tym zawracać głowy.